Szczególnym zagadnieniem wyłaniającym się w postępowaniu egzekucyjnym jest przymusowe wykonanie orzeczeń nakładających na dłużnika obowiązek świadczeń niepieniężnych polegających na wykonaniu czynności, której inna osoba za dłużnika wykonać nie może, czyli tzw. czynności niezastępowalnej. O ile w przypadku egzekucji świadczeń niepieniężnych polegających na wykonaniu czynności zastępowalnej w grę wchodzi tzw. wykonanie zastępcze unormowane w art. 1049 k.p.c. (wykonanie czynności przez wierzyciela na koszt dłużnika), o tyle w odniesieniu do czynności niezastępowalnych z natury rzeczy stosowane muszą być środki egzekucyjne przymuszające dłużnika do wykonania czynności. Takim środkiem przymusu jest grzywna z zamianą na areszt (art. 1050 k.p.c.) albo tzw. suma przymusowa (art. 1050¹ k.p.c.). Główna różnica pomiędzy tymi środkami sprowadza się do tego, że grzywna przypada Skarbowi Państwa, a suma przymusowa wierzycielowi.

Zgodnie z art. 1050 § 1 k.p.c., w przypadku, gdy dłużnik ma wykonać czynność niezastępowalną, sąd wyznacza dłużnikowi termin do wykonania czynności i zagrozi mu grzywną na wypadek, gdyby w wyznaczonym terminie czynności nie wykonał. Po bezskutecznym upływie terminu wyznaczonego dłużnikowi do wykonania czynności sąd na wniosek wierzyciela nałoży na dłużnika grzywnę i jednocześnie wyznaczy nowy termin do wykonania czynności, z zagrożeniem surowszą grzywną. W jednym postanowieniu sąd może wymierzyć grzywnę nie wyższą niż piętnaście tysięcy złotych, chyba że dwukrotne wymierzenie grzywny okazało się nieskuteczne, bo w tym ostatnim przypadku wysokość grzywny może być dużo wyższa niż piętnaście tysięcy złotych, byleby ogólna suma grzywien w tej samej sprawie nie może przewyższyła miliona złotych (art. 1052 k.p.c.).

Zgodnie z tradycyjnym podejściem czynność złożenia oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie w celu usunięcia skutków naruszenia dóbr osobistych – polegającą zwykle na ogłoszeniu różnego rodzaju przeprosin – uważano za czynność niezastępowalną podlegającą egzekucji zgodnie z art. 1050 k.p.c. Zwrot praktyki wymiaru sprawiedliwości w podejściu do tego zagadnienia nastąpił w uchwale Sądu Najwyższego z 28.06.2006 r. (III CZP 23/06, OSN 2007, nr 1, poz. 11), w której Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że obowiązek usunięcia skutków naruszenia dóbr osobistych, polegający na złożeniu przez dłużnika oświadczenia odpowiedniej treści w formie ogłoszenia, podlega egzekucji na podstawie art. 1049 k.p.c. (wykonanie zastępcze), a zatem – co do zasady - stosowne oświadczenie może być opublikowane przez samego wierzyciela na koszt dłużnika (sprawcy naruszenia). Interpretacja przyjęta w cytowanej uchwale została zakwestionowana przez ustawodawcę w nowelizacji z 2023 r., w wyniku której w art. 1050 k.p.c. pojawił się nowy paragraf 4.

W świetle tego przepisu w przypadku, gdy chodzi o egzekucję czynności polegającej na złożeniu oświadczenia odpowiedniej treści w odpowiedniej formie w sprawach o ochronę dóbr osobistych, dopuszczalne jest wyłącznie jednokrotne nałożenie na dłużnika obowiązku zapłaty grzywny w wysokości do piętnastu tysięcy złotych, a w razie niezapłacenia grzywny wykluczona jest jej zamiana na areszt. W takiej sytuacji sąd nakazuje dłużnikowi (zamiast złożenia oświadczenia w sposób określony w sentencji wyroku) zamieszczenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt dłużnika ogłoszenia „odpowiadającego treści wymaganego oświadczenia i we właściwej dla niego formie”. Zamieszczenie ogłoszenia skutkuje wygaśnięciem stwierdzonego tytułem wykonawczym roszczenia o ogłoszenie oświadczenia, a zatem wykluczone staje się prowadzenie egzekucji złożenia przez dłużnika oświadczenia w sposób określony w treści wyroku sądowego.

Wprowadzając powyższy przepis ustawodawca przesądził, że złożenie oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie w sprawach o ochronę dóbr osobistych jest czynnością niezastępowalną, a ponadto dokonał liberalizacji sposobu prowadzenia egzekucji tej czynności w porównaniu z ogólnymi zasadami egzekucji czynności niezastępowalnych. Należy zatem podkreślić, że w obecnych realiach gospodarczych psychologiczne oddziaływanie zagrożenia jednokrotnego nałożenia grzywny w wysokości piętnastu tysięcy złotych często może okazać się iluzoryczne. Jeśli zaś chodzi o wskazanie Monitora Sądowego i Gospodarczego jako miejsca publikacji oświadczenia, to unormowanie takie ponad wątpliwość nie zapewnia dotarcia oświadczenia do opinii publicznej. Nie jest to bowiem publikator o jakiejkolwiek nośności społecznej. Zauważyć też trzeba, że wierzyciel musi zadowolić się obwieszczeniem oświadczenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym niezależnie od tego w jaki sposób doszło do naruszenia jego dóbr osobistych i w jaką formę złożenie oświadczenia nakazano w wyroku sądowym. W szczególności zamieszczenie ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym nastąpi także wtedy, gdyby zgodnie z wyrokiem sądu miało to mieć miejsce np. w telewizji lub w Internecie albo miałoby polegać na odczytaniu oświadczenia wobec określonej grupy ludzi bądź na podpisaniu listu. Sposób wykonania wyroku, przewidziany w art. 1050 § 4 k.p.c., z reguły będzie niezgodny z treścią obowiązku dłużnika, determinowanego sposobem naruszenia dóbr osobistych oraz nie prowadzi do usunięcia skutków naruszenia dóbr osobistych w rozumieniu art. 24 § 1 k.c. Można więc stwierdzić, że obecny stan prawny w zarysowanym zakresie nie jest zadowalający.

Artykuł 1050 § 4 k.p.c. odnosi się do egzekucji oświadczeń tylko do tytułów egzekucyjnych wydanych w sprawach o ochronę dób osobistych na podstawie art. 23 i 24 k.c., nie dotyczy zaś oświadczeń o zbliżonym charakterze przewidzianych w tytułach egzekucyjnych wydanych np. w sprawach o ochronę praw autorskich (art. 78 ust. 1 i 79 ust. 2 pr. aut.) lub w sprawach o zwalczanie nieuczciwej konkurencji (art. 18 ust. 1 pkt 3, art. 22 ust 1 u.z.n.k.). W tym zakresie aktualność zachowuje powołana wyżej uchwała III CZP 23/06.