Wyróżnienie faz rozwoju start-upu jest bardzo ważne dla oceny charakteru prawnego start-upu, jego potrzeb, możliwości finansowania, dokonania optymalizacji podatkowej, czy właściwego zarządzania własnością intelektualną w takim start-upie. Nie ulega wątpliwości, że start-upy to przedsięwzięcia bazujące na własności intelektualnej, często powstałe w związku z dokonaniem jakiegoś odkrycia, stworzeniem wynalazku, czy (najczęściej) opracowaniem aplikacji mobilnej. W zależności od fazy rozwoju start-upu, własność intelektualna będzie odgrywać inną rolę w takim start-upie.

Start-up jest strukturą dynamiczną, ewoluującą i wieloskładnikową. Każdy jest inny, każdy w odmienny i indywidualny sposób wyznacza sobie cele i przygotowuje swój biznes plan. W efekcie, w praktyce jak i literaturze, wykształciło się bardzo wiele definicji start-upów. Twórcy start-upów często utożsamiają je ze „stanem umysłu”, pomysłem na biznes. Dla niektórych start-up to synonim przedsiębiorstwa działającego w obszarze nowych technologii. Osoby, które nadały swojej działalności formę prawną np. spółki z o.o., postrzegają start-up właśnie jako spółkę. Przedstawione koncepcje to zaledwie nieliczne propozycje definicji start-upów. Start-upy nie doczekały się jeszcze w Polsce swojej definicji legalnej. Być może ich rozwój i wzrost popularności przyniesie zmiany i doczekamy się ich definicji ustawowej (w szczególności w związku z pojawieniem się Prostej Spółki Akcyjnej, spółki dedykowanej start-upom). 

Obserwując start-upy na polskim rynku i analizując literaturę przedmiotu wyróżnić można następujące fazy rozwoju (w szczególności ze względu na rolę własności intelektualnej oraz formę prawną start-upu):

FAZA ZALĄŻKOWA (ZASIEWU, UFORMOWANIA) 

W fazie zalążkowej tym, co tworzy start-up, będzie krótko mówiąc pomysł, zespół oraz zapał do działania. Na tym etapie brak jest zazwyczaj jakichkolwiek struktur. Można się posunąć do przyrównania start-upu do pomysłu, zarysu teorii prowadzenia działalności. Pomysł należy rozumieć szeroko tzn. może być to koncepcja stworzenia nowego produktu, wykorzystania nowych technologii, zaoferowanie ciekawej usługi, ale również może być to unowocześniona metoda prowadzenia działalności. Powstały na tym etapie model biznesowy przedsięwzięcia sam w sobie może okazać się innowacyjnym i stać się pomysłem na start-up (np. Airbnb).

Tylko nielicznym start-upom udaje się przejść z fazy zalążkowej do kolejnych etapów rozwoju. Dlatego też ważne jest należyte zabezpieczenie swoich interesów oraz tego, co w takiego rodzaju inicjatywach najważniejsze, czyli zasobów intelektualnych. Definiując start-up wielokrotnie pada określenie, że jest to przedsięwzięcie oparte na własności intelektualnej. Faktycznie jest to prawda. Kluczową rolę odgrywają nowe technologie, wynalazki, znaki towarowe itp. W przypadku niepowodzenia istotne jest zadbanie o to, by te zasoby intelektualne nie przepadły oraz by w przyszłości uczynić z nich pożytek. Należy również zadbać o to, by nie ujawnić opracowanych koncepcji czy pomysłów, gdyż te nie podlegają same w sobie ochronie.

FAZA ROZWOJU I STRUKTURYZACJI

Drugim z etapów, jaki proponuję wyróżnić, jest faza rozwoju i strukturyzacji. Start-up zdobywa pierwszych klientów, rozpoczyna się sprzedaż towarów oraz pojawiają się pierwsze zyski. Prywatne środki finansowe ulegają wyczerpaniu. Maleje ryzyko inwestycyjne. Rozwój firmy wiąże się z koniecznością wybrania odpowiedniej formy prawnej adekwatnej do rodzaju działalności. Impulsem ku temu jest również pojawienie się nowych możliwości finansowania t.j. Aniołowie Biznesu, fundusze Venture Capital czy Private Equity. Tego rodzaju inwestorzy kierują się nie tylko wiarą w powodzenie start-upu, ale przede wszystkim chęcią zysku i zarobienia na inwestycji. Dlatego też wymagają zawarcia odpowiednich umów lub też objęcia udziałów w zamian za przekazane środki finansowe. Aby było to możliwe start-up musi nabyć osobowość prawną, tak by sprostać wymogom ze strony inwestorów oraz dobrać formę prawną adekwatną do potrzeb transakcji.

Wraz z rozwojem start-upu rośnie świadomość jego założycieli o znaczeniu ochrony prawnej zasobów intelektualnych. Jak już było wspomniane, własność intelektualna stanowi trzon i wartość przedsięwzięcia. Priorytetem na tym etapie powinno być jej zidentyfikowanie jak i określenie podmiotów, które mogą rościć sobie prawa do poszczególnych dóbr niematerialnych. Kolejnym krokiem powinno być zgłoszenie do Urzędu Patentowego (lub EUIPO czy innego, krajowego urzędu ds. własności intelektualnej) posiadanych znaków towarowych czy wynalazków celem uzyskania odpowiednio prawa ochronnego lub patentu. W przypadku praw autorskich dokonanie rejestracji nie jest wymagane, gdyż ochrona powstaje automatycznie z momentem stworzenia dzieła. Kwestie uporządkowania formy prawnej mają więc większe znaczenie dla ochrony wymagającej procesu rejestracji, gdyż we wniosku do UPRP należy wskazać podmiot dokonujący zgłoszenia.

FAZA UNIEZALEŻNIENIA

Ostatnią, trzecią fazą rozwoju będzie uniezależnienie się start-upu, głównie w sensie ekonomicznym. W poprzednich stadiach byt start-upu zależał od pozyskania środków finansowych na prowadzenie działalności, kampanii marketingowej czy badań rozwojowych. W pierwszej kolejności zaangażowane były środki prywatne, potem wkraczali inwestorzy a finalnie fundusze w postaci Venture Capital. Na tym etapie start-up jest już nie tyle koncepcją prowadzenia biznesu, lecz faktycznym przedsiębiorstwem o określonej strukturze, mającym prawa własności intelektualnej, zatrudniającym ludzi, operującym na rynku.

DLACZEGO TAK WAŻNE JEST WYODRĘBNIENIE POSZCZEGÓLNYCH FAZ ROZWOJU START-UPU?

W prawie wszystko musi być nazwane przy użyciu terminologii prawniczej. Prawo nie zna pojęcia start-upu, z resztą trudno byłoby obecnie stworzyć jakąkolwiek definicję start-upu w oparciu o tak wiele koncepcji. W praktyce często pojawia się problem określenia przedmiotu umowy, gdy w grę wchodzą czynności dotyczące start-upu. Przykładowo, jeśli twórcy start-upu zdecydują się go sprzedać, co będzie przedmiotem umowy? Czy będzie to sprzedaż przedsiębiorstwa? A może spółki? Jeśli start-up znajduje się w początkowej fazie rozwoju, należy zadać sobie pytanie, czy można sprzedać sam pomysł na biznes? A może będzie to już know-how?

Na te pytania odpowiemy w kolejnych artykułach poświęconych prawu dla start-upów.